Vrije wilsvorming

Het behoort tot de kernverantwoordelijkheid van een (kandidaat-)notaris om te waken voor een vrije en onafhankelijke wilsvorming van degene die een akte (levenstestament/testament/schenking/etc.) maakt. Een (kandidaat-)notaris dient dan ook al het nodige te doen om zich ervan te vergewissen dat de betrokkene bij het vormen en uiten van zijn of haar wil niet op ongewenste wijze is beïnvloed door (de aanwezigheid van) een derde. Ook een partner is in die zin een derde. Een (kandidaat-)notaris heeft de vrijheid om te bepalen op welke wijze hij/zij uitvoering geeft aan deze verantwoordelijkheid.

Beïnvloedbaarheid is op zichzelf nog geen reden om dienst te weigeren, maar de notaris moet moeite doen om de eigen wil van de cliënt te achterhalen. Een cliënt mag zich over de inhoud van de akte laten adviseren door een ander dan de notaris, bijvoorbeeld door een partner, een familielid, een (wettelijk) vertegenwoordiger of deskundige, maar de notaris moet zich ervan overtuigen dat de hoofdzaken van de rechtshandeling zo worden gewild en begrepen door een cliënt zelf.

Signalen die wij (medewerkers van SmartLegal Notariaat) kunnen waarnemen en aanleiding vormen tot een nader onderzoek of een aanvullend (advies)gesprek:

• indien er twijfel bestaat over een weloverwogenheid van een gedaan verzoek of de inhoud van een akte
• indien het verzoek tot dienstverlening van een ander dan de cliënt komt
• indien instructies met betrekking tot de inhoud van het verzoek/de akte van een ander dan de cliënt komen
• indien niet duidelijk is van wie de instructies met betrekking tot de inhoud van het verzoek/de akte komen, bijvoorbeeld, in het geval bij partners, niet helder is hoe de instructies tot stand zijn gekomen of slechts door 1 van de partners zijn opgesteld

Testamenten en levenstestamenten
Een notaris dient er alles aan te doen om maar enigszins de mogelijkheid van beïnvloeding te voorkomen. Een notaris voldoet in beginsel aan deze verplichting indien hij op enig moment bij de voorbereiding of het passeren van bijvoorbeeld een (levens)testament met elk van beide testateurs/partners afzonderlijk de relevante aspecten van het (levens)testament bespreekt. Dit kan betekenen dat ook partners afzonderlijk van elkaar kunnen worden uitgenodigd voor een aanvullend (advies)gesprek.

Bij het tekenen van een (levens)testament en vooral óók bij de bespreking daarvan, is het van het grootste belang dat een (kandidaat-) notaris alert is op mogelijke beïnvloeding door derden (dit kan ook een partner zijn) en iedere mogelijke vorm van beïnvloeding te allen tijde voorkomt.

Blijkt het niet mogelijk de eigen wil van een cliënt vast te stellen, dan is er sprake van een fundamenteel gebrek in de vrije wilsvorming. En dat moet, net als wilsonbekwaamheid, leiden tot dienstweigering: de akte wordt niet gepasseerd.

Wilsbekwaamheid

Iemand die zelfstandig een beslissing kan nemen en de gevolgen van die beslissing overziet, noemen we wilsbekwaam. Het is belangrijk om zeker te weten dat je wilsbekwaam bent voordat je een notariële akte laat opstellen en ondertekent.
De notaris toetst bij iedere rechtshandeling en overeenkomst of iemand aan zijn tafel wilsbekwaam is. Denk aan het kopen of verkopen van een huis, het opstellen van huwelijkse voorwaarden of het afsluiten van een testament of levenstestament. Stel dat je wilsonbekwaam was op het moment dat je bij de notaris een akte hebt vastgelegd, dan is deze akte niet geldig.

Vaststellen wilsonbekwaamheid

Begrijp je de gestelde vragen? Kan je in eigen woorden vertellen wat je wilt regelen en waarom? Het is soms moeilijk om vast te stellen wanneer iemand wilsonbekwaam is. Ook kan het per situatie verschillen. Zo kun je door rouw, ziekte of medicijngebruik tijdelijk wilsonbekwaam zijn. Bij twijfel kunnen wij de hulp inroepen van een gespecialiseerde en onafhankelijke arts, bijvoorbeeld een VIA-arts. Daar is jouw toestemming voor nodig.

Misbruik

De Hoge Raad heeft bepaald dat de functie van de notaris in het rechtsverkeer mede met zich meebrengt dat hij beroepshalve is gehouden naar vermogen te voorkomen dat misbruik wordt gemaakt van juridische onkunde en feitelijk overwicht. Deze norm is gecodificeerd in artikel 43 lid 1 van de Wet op het Notarisambt.
Gaat het om een onderbouwd vermoeden van (financieel) misbruik, dan kunnen wij zonder schending van onze geheimhoudingsplicht een melding doen aan het Advies- en meldpunt huiselijk geweld en kindermishandeling, ook bekend onder de naam: Veilig Thuis. Belangrijk is dat wij een melding zorgvuldig afwegen en niet meer informatie geven dan nodig is.

Stappenplan

Er is een stappenplan van de Koninklijke Notariële Beroepsorganisatie waarin wordt aangegeven wat een nadere aanleiding kan zijn tot een beoordeling van wilsbekwaamheid en welke stappen hierbij genomen moeten worden. Een deel hiervan is hieronder vermeld.

Signalen die wij (medewerkers van SmartLegal Notariaat) kunnen waarnemen en aanleiding vormen tot een nader onderzoek:

• cliënt is niet meer in staat zelfstandig te wonen
• cliënt kan de eigen administratie niet meer voeren
• indien er twijfel bestaat over een weloverwogenheid van een gedaan verzoek
• indien het verzoek tot dienstverlening van een ander dan de cliënt komt
• indien instructies met betrekking tot de inhoud van het verzoek/de akte van een ander dan de cliënt komen
• indien een testateur frequenter dan voor hem/haar te doen gebruikelijk een verzoek doet tot aanpassing van een eerder testament of ingrijpender afwijkt van de inhoud van een eerder testament
• indien cliënt/vertegenwoordiger aangeeft dat het levenstestament in werking moet worden gesteld

Signalen van medische aard die wij kunnen waarnemen:

• concentratiestoornissen (niet bij het onderwerp van gesprek kunnen blijven, niet lang een opdracht kunnen volhouden)
• onsamenhangend spreken
• incoherent denken
• een blijvende geheugenstoornis (beperking in het onthouden over langere periode)
• gebrek aan en moeite hebben met het leggen van sociale contacten
• niet na kunnen komen van afspraken
• onaangepast gedrag (agressie, niet in staat een normaal gesprek te voeren, niet stil kunnen zitten)

Wij kunnen ons zichzelf de volgende vragen stellen n.a.v. bovenstaande:

• Zijn er, gezien bovenstaande indicatoren, gerede twijfels over de wilsbekwaamheid van de cliënt voor de te nemen beslissing? M.a.w. hoe is het besluitvormingsvermogen van cliënt.
• Bestaat de indruk, gezien bovenstaande indicatoren, dat er sprake is van beïnvloeding door derden?

Wij kunnen hierna een besluit nemen het stappenplan verder te volgen. Dit volgende conclusies volgen dan:

1. De cliënt is volgens ons wilsbekwaam voor de gevraagde notariële dienstverlening
   De akte kan gepasseerd worden.

2. De cliënt is volgens ons wilsonbekwaam voor de gevraagde notariële dienstverlening, maar lijkt er kans op herstel?
   De akte kan op dit moment niet gepasseerd worden.

3.  De cliënt is volgens ons wilsonbekwaam voor de gevraagde notariële dienstverlening, maar er lijkt geen kans op herstel?
   De akte kan niet gepasseerd.

Dementie en wilsbekwaamheid

De diagnose dementie wil niet meteen zeggen dat je wilsonbekwaam bent. Zeker wanneer de dementie zich nog in het beginstadium bevindt. Iemand met dementie verliest vaak geleidelijk de bekwaamheid om zelf alle beslissingen te nemen. Rekenen en omgaan met geld wordt bijvoorbeeld lastiger. Of opkomen voor de eigen belangen. Het hangt van de aard van de beslissing af of iemand nog wilsbekwaam is of niet. Zo kan iemand wilsonbekwaam zijn om een testament te laten opstellen of wijzigen, maar is het nog wel mogelijk om te bepalen welk verpleeghuis de voorkeur heeft of wat iemand vanavond wil eten.
Wel is het erg belangrijk dat je bij een bezoek aan ons aangeeft dat bij jou beginnende dementie is geconstateerd.